ถอดบทเรียนจากการฟังบรรยายเรื่อง
ปฏิรูปห้องเรียน ปฏิวัติการสอน การจัดการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21
โดย ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช
มูลนิธิการสถาบันส่งเสริมจัดการความรู้เพื่อสังคม
1. ครูทำอะไร ในห้องเรียน ในศตวรรษที่ 21
• ครูสนุกกับการเรียนเรียนรู้จากการปฏิบัติ
• ครูต้องเรียนรู้ส่งใหม่ๆ เสมอในการทำหน้าที่ ครูเพื่อศิษย์
• ครูควรมีการทำงานงาน การเรียนรู้เป็นกลุ่ม เป็นทีม อย่าทำคนเดียว และสร้างชุมชนการเรียนรู้แลกเปลี่ยนกับเพื่อนครูคนอื่นๆ
• วิธีการเรียนรู้ที่ดีที่สุด ควรฝึกนักเรียนให้ตั้งคำถาม
2. นักเรียนทำอะไรในห้องเรียนกลับทาง Flip Classroom
• ที่บ้าน ครูให้นักเรียนดู VDO อย่างมีสมาธิ จดประเด็นสำคัญ คำถาม คิดคำถามที่น่าสนใจ 1 คำถาม นักเรียนอาจค้นคว้าเพิ่มเติมได้
• ในชั้นเรียน
o อภิปรายแลกเปลี่ยนความเข้าใจกับเพื่อน
o ทำโจทย์ประยุกต์ใช้ความรู้เป็นทีม หรือเดี่ยว
o ค้นข้อมูล ความรู้เพิ่มเติม
o ช่วยกันสรุปประเด็นการเรียนรู้ (AAR = After Action Review คือ การทบทวนหลังปฏิบัติงาน เป็นขั้นตอนหนึ่งในวงจรการทํางาน เป็นการทบทวนวิธีการทํางาน ทั้งด้านความสําเร็จ และปัญหาที่เกิดขึ้น )
• นักเรียนอ่อน
• ดู VDO หลายๆ รอบ กรอกลับ หรือหยุดเป็นช่วงๆ
• อาจชวนพ่อแม่ดู และช่วยอธิบาย
• ขอให้เพื่อนที่เรียนเก่งช่วยติว
• นักเรียนหัวไว
o ช่วยติวหรือสอนเพื่อน จะยิ่งเรียนได้และคิดเชื่อมโยงมากขึ้น
o ทำโจทย์หรือโครงงานที่ท้าทาย
o ช่วยครูทำสื่อการสอน คิดโจทย์ คิดวิธีประเมิน
• นักเรียนแต่ละคนเรียนตามอัตราความเร็วของตน
3. ในชั้นเรียน ควรจัดสภาพห้องเรียนให้เป็นห้องทำงาน
• ก่อนถึงเวลาเรียน นร.แต่ละคนส่งกระดาษบันทึกความเข้าใจของตนจากการดู VDO และ 1 คำถาม
• 5 นาที : ห้องเรียนมีกิจกรรม Warm Up
• 10 นาที : ถาม ตอบ เรื่อ VDO
• 35 นาที : ทำกิจกรรม แบบฝึกหัด Lab ที่ครูมอบหมายหรือนักเรียนคิดกันเองว่าอย่างทำอะไร
• 5 นาที : สรุป ความรู้ที่ได้รับ
4. จัดการประเมินการเรียนรู้อย่างไร
• ประเมินเพื่อช่วยเหลือ (Formative Assessment) ประเมินว่านักเรียนยังไม่รู้อะไร ที่ครูอยากให้รู้
o ให้นักเรียนแสดงหลักฐานว่าตนรู้แล้ว ชิ้นงาน แบบฝึกหัด รายงาน
o ครูคุยกับนักเรียนเป็นรายคนเพื่อประเมิน
o ใช้ IT Monitor
• ประเมินผลสัมฤทธิ์ (Summative Evaluation)
• คะแนนสอบ = FA + SE
• ออกข้อสอบแบบ PISA ประเมินความเข้าใจ ทักษะประยุกต์ใช้ความรู้
5. การเรียนจากกิจกรรมระยะยาว
• เพื่อฝึกให้มีใจที่จดจ่อ สมาธิ ระยะยาว ฝึกทักษะที่ซับซ้อน
• เพื่อการเรียนแบบซับซ้อน เช่น การทำโครงงาน การใช้กรณีศึกษา
• ครูเรฟ ให้นักเรียนเล่นละคร สรุปบทเรียน
• รร.รุ่งอรุณ ให้นักเรียน รับงานประเมินผลกระทบทางสุขภาพจากโรงงานอุตสาหกรรม
• กิจกรรมภาคสนาม กิจกรรม โครงการพัฒนา ในชุมชน
• โครงการอาหารกลางวัน ผลิตแหล่งอาหารสำหรับเด็กๆ ในโรงเรียน
วิทยากรเสนอว่า การทำโครงงาน หรือกิจกรรมระยะยามของนักเรียน ควรมีการเพิ่มเติมดังนี้
1. บันทึกระหว่างการทำงาน เป็นไดอารี เล่าขั้นตอนการทำงานสู่ความสำเร็จ ปัญหาอุปสรรค และวิธีการแก้ไขปัญหา เขียนบันทึก หรือใส่บล็อก เฟสบุ๊คของกลุ่มเพื่อการแลกเปลี่ยนกันระหว่างนักเรียนกับนักเรียน และนักเรียนกับครูในทำงาน
2. จัดนำเสนอผลงานเป็นทีมให้ทุกคนมีส่วนร่วม เพื่อแลกเปลี่ยนกัน
Learning By Doing
6. อุดมการณ์ของการเรียนรู้ ในศตวรรษที่ 21
• เรียนสิ่งที่ไม่ชัดเจน ซับซ้อน มองได้หลายมุม
• หนึ่งคำถาม มีหลายคำตอบ
• ไม่เน้นถูกผิด ห้องเรียนต้องไม่เน้นถูกผิด
• ห้องเรียนต้องปบอดภัย ไม่เน้นการตอบถูกหรือผิด หรือถ้านักเรียนตอบผิดก็จะไม่ถูกลงโทษให้เสียหน้าเด็กจะไม่กล้าตอบ แต่ให้นักเรียนใช้คำตอบผิดไปเรียนรู้เพื่อหาคำตอบที่ถูกต้องได้
• ครูชวยศิษย์ตั้งคำถาม แล้วชวนศิษย์ช่วยกันหาคำตอบหลายๆ คำตอบ
• หาคำตอบจากประสบการณ์การปฏิบัติของตนเอง เป็นสำคัญที่สุด กล้าขัดแย้งกับตำรา ทฤษฎี ( การเรียนรู้แบบปัญญาปฏิบัติ )
• เพื่อการเรียนรู้ที่รู้จริง แตกฉาน ( Learning Skills )
7. อุดมการณ์ของครู ในศตวรรษที่ 21
• ไม่ทำตนเป็น ผู้รู้ ไม่ตอบคำถามศิษย์ที่ถามเนื้อความรู้
• ทำตนเป็น ผู้ไม่รู้ เน้นตั้งคำถาม ให้ศิษย์ค้นคว้า หรือทดลองปฏิบัติเพื่อหาคำตอบเอง
• ท้าทาย กระตุ้นให้ศิษย์เกิดความใคร่รู้ และขวนขวายอดทนหาคำตอบ / ทักษะเอง ( การเรียนรู้ที่ดี ครูต้องไม่ตอบคำถามเด็ก แต่ถามกลับให้เด็กคิดอย่างเป็นธรรมชาติ เด็กรู้จักคิด และเกิดความท้าทาย เป็นแรงจูงใจในการหาคำตอบ เกิดขึ้นที่ตัวเด็ก )
Inquiry / Challenge-Based Learning
8. วิธีการที่แตกต่างของการเรียนรู้ ในศตวรรษที่ 21
• สอนน้อย ศิษย์ได้เรียนรู้มาก ( Teach Less Learn More )
• เรียนโดยลงมือทำ ( Active Learning) และทบทวน ไตร่ตรอง (AAA/Reflection) เรียน = ทำงาน
• เรียนเป็นทีม ช่วยเหลือกัน ไม่ทิ้งกัน
• ครูเอาใจใส่นักเรียนอ่อน
• เน้นสอบเพื่อแก้ไข พัฒนา ( Formative Assessment)
• เรียนให้ใช้ความรู้ เป็น , ฝึกใช้ความรู้จริง (mastery)
• ใช้วิธีเรียนหลายแบบผสมผสานกัน
9. คุณค่าของครู...สูงยิ่ง
• โดยปรับเปลี่ยนการบอกความรู้ โดยใช้เวลาเป็น โค้ช ให้ศิษย์มีทักษะสำคัญสำหรับการดำรงชีวิตในสังคมยุคใหม่
• ไม่ใช่เน้นทำหน้าที่ถ่ายทอดความรู้
• เอาใจใส่ศิษย์ทุกคน เป็นรายคน มิใช่สนจแต่เด็กเก่ง
• ครูต้องรวมตัวกันเรียนรู้ วิธีทำหน้าที่ โค้ช ศิษย์ให้พัฒนาครบด้าน มีการเรียนรู้ตลอดชีวิต สร้างชุมชนเรียนรู้ของครู เพื่อศิษย์ ( PLC = Professional Learning Community )
10. การเรียนรู้ในยุคปัจจุบัน ในศตวรรษที่ 21
• ต้องเปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิง
• จากการเรียนวิชา สู่การฝึกทักษะ
• จากการรับการถ่ายทอด สู่การพัฒนา งอกงามจากภายในตนเอง
• ครูจึงต้องสอนให้น้อย ส่งเสริมให้เรียนรู้มาก ( Teach Less Learn More )
• ยึดหลักการนี้ทั้งศิษย์และครู
11. การจัดการเรียนรู้ในยุคปัจจุบัน
• หาทางให้ นักเรียน นักศึกษา เป็นเจ้าของการเรียน ( Student Engagement)
• กระตุ้นความสนใจใฝ่รู้
• เรียนสนุก
• เรียนด้วยความอยากเรียน
• เรียนแล้วภูมิใจ เกิดความมั่นใจในตนเอง เห็นคุณค่าของตนเอง มีโอกาสทำประโยชน์แก่ส่วนรวม
• เห็นคุณค่าของตนเอง ของการเรียน ต่อชีวิตภายหน้า
• ครูต้องฝึกจัดการเรียนรู้แบบนี้
• PBL CBL RBL SBL WBL IBL
12. เปลี่ยนห้องสอนเป็นห้องเรียน
• เพราะเป้าหมายการศึกษาเปลี่ยนไป จากการเน้นวิชาความรู้ สู่การเรียนให้ได้ทักษะ สำหรับศตวรรษที่ 21 ทักษะที่จำเป็น 3 ร 1 ว ( แรงบันดาลใจ เรียนรู้ ร่วมมือ วินัยในตน )
• จาก Teach to Test สู่ Holistic Learning ให้ได้พัฒนาการ 5 ด้าน
• การเรียนคือการปฏิบัติ การเรียนรู้เกิดจากการปฏิบัติ + คิด เท่านั้น ไม่ใช่การรับการถ่ายทอด
• ครูต้องเป็นบทบาทจากครูสอน สู่ครูฝึก
13. เปลี่ยนนักเรียนเป็นผู้สร้างความรู้
• ร่วมจัดทำ VDO เพื่อกลับทางห้องเรียน
• สร้างความรู้ใน PBL (Problem – based Learning)
• ตั้งคำถามที่หลุดโลก สู่โจทย์ Project ที่ท้าทาย
• เรียนโดยสร้างความรู้ ที่ทำประโยชน์แก่ผู้อื่น
• เกิดทักษะในการเรียนรู้ ( Learning Skills ) จิตสาธารณะ
• ทำงานเป็นทีม เกิดทักษะการทำงานเป็นทีม ทักษะความร่วมมือ (Collaboration Skills) การสอนเพื่อน
14. เปลี่ยนครู จากครูสอนมาเป็นครูฝึก
• ครูต้องสร้างแรงบันดาลใจ จุดไฟ ให้กับเด็ก
• ยั่วยุ บอกเป้าหมายที่ท้าทาย ของนักเรียนแต่ละคน
• ชื่นชม และแนะให้แก้จุดอ่อน แนะให้ฝึกเพิ่ม เพื่อยกระดับตรงจุดที่จำเพาะของแต่ละคน
• ครูไม่ใช่เจ้าของชั้นเรียน นักเรียนเป็นเจ้าของ ครูเป็นผู้อำนวยความสะดวก
• คอยสังเกตปัญหา / ผลสัมฤทธิ์ของนักเรียนแต่ละคน
15. ปัจจัยสำคัญของการยกระดับคุณภาพการศึกษา
• ปัจจัยสำคัญที่สุดต่อการเรียนรู้คือสิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวันของนักเรียนในห้องเรียน ซึ่งขึ้นอยู่กับวิธีสอนของครู มากกว่าสิ่งที่ครูสอน
16. 7 R –Based Principle for Smart Teaching
• Prior Knowledge
• K Organization
• Motivation
• Develop Mastery
• Practice & Feedback
• Student Development & Climate
• Self-directed Learner
17. ขั้นตอนการพัฒนาให้รู้จริง
18. วงจรการเรียนรู้แบบกำกับตัวเอง
19. การจัดการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21
• ครุพึงใช้จินตนาการ หา / ศึกา วิธีการริเริ่มสร้างสรรค์ ไม่มีสูตรสำเร็จตายตัว
• เพื่อให้ศิษย์ และครู ได้เรียนรู้แบบบูรณาการ ลงมือทำ – คิดไตร่ตรอง ทั้งส่วนบุคคลและเป็นทีม
• เกิดทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ฝึกทักษะทั้งด้านนอกและด้านใน
• มีทักษะและฉันทะ เพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิต
• จัดบรรยากาศให้สัปปายะ
20. เปลี่ยนแปลงการสอบ
แบบเดิม ศตวรรษที่ 21
จากการประเมินเพื่อได้ตก นานๆ ครั้ง เป็นเพื่อนักเรียนและครูปรับปรุงตนเอง
จากการตัดสินได้ -ตก เป็นการหานักเรียนที่ต้องช่วยเหลือ
จากการให้รางวัล / ลงโทษ เป็นเพื่อสร้างแรงจูงใจในการเรียน
จาการสอบหลายอย่าง นานๆ ครั้ง เป็นสอบน้อยอย่าง บ่อยๆ ครั้ง
จากการสอบความจำ เป็นสอบความคิด ความเข้าใจ PISA
21. สรุปการปฏิรูปห้องเรียน
• ด้วยห้องเรียนกลับด้าน
• เรียนวิชาเองที่บ้าน
• ฝึกความรู้ที่โรงเรียน หรือภาคสนาม ฝึกในชีวิตจริง
• เรียนโดยลงมือทำ + คิด ไตร่ตรอง เรียนเป็นทีม
• เปลี่ยนวิถีชีวิตครู และครูของครู
• ครูของครู เรียนรู้วิธีเป็นนักเรียน เพื่อฝึกให้ครูเป็นนักเรียน ในศตวรรษที่ 21
• ใช้ ICT ในการเรียนรู้